Bài đọc liên quan:
MỞ ĐẦU
Khoảng 1 tháng nay, báo chí hết đưa tin cô giáo phổ thông bị chủ tịch tỉnh huy động các ban ngành trong tỉnh trù dập, đến phóng viên báo Thanh niên bị lãnh đạo ban biên tập trù dập vì phóng sự điều tra chống tham nhũng, rồi hôm nay có một giảng viên là cựu du sinh về trường Đại học Kỹ thuật - Công nghệ Cần Thơ lại bị ban giám hiệu huy động cả trường trù dập chỉ vì đưa thông tin lên mạng facebook.
Chỉ cần 2 từ khóa: "trù dập" trên google search, chúng ta sẽ thấy có 242.000 kết quả trong 42", nhưng đa phần là lãnh đạo của đảng cầm quyền trù dập nhân viên nhờ vào điều 4 hiến pháp đã quy định. Song ở bài viết này, tôi xin đề cập vấn đề sốc văn hóa - culture shock - đối với du sinh. Theo thống kê của tôi ở clinic, đã có khoảng 53% du học sinh thất bại khi đi du học, mà trong đó có vấn đề sốc văn hóa gây ra.
Sốc văn hóa không chỉ xảy ra với những người đi du lịch hay du học rồi trở về, mà con xảy ra trong một nội bộ cộng đồng môi trường xã hội của một quốc gia khi có một thay đổi thể chế chính trị. Việt Nam ta, từ sau 1945 ở miền Bắc, một cú sốc văn hóa lớn đã diễn ra, và sau 1975 một cú sốc văn hóa đã lan tràn cả nước.
ĐỊNH NGHĨA VÀ Ý NGHĨA
Sốc văn hóa - culture shock - là sự mất phương hướng của một cá nhân, một người có thể cảm nhận được khi trải qua một tập quán, thói quen của cuộc sống do nhập cư hoặc một chuyến du lịch ở một đất nước có một môi trường xã hội mới. Nó là giai đoạn tâm lý, tình cảm của một cá nhân để dần hoặc là phù hợp, hoặc là thất bại với một nền văn hóa mới với những tập quán, tư duy và hành động của một môi trường xã hội mới.
Từ đó, xuất hiện một từ nguyên khác - sốc văn hóa ngược: reverse culture shock - là cú sốc văn hóa ngược, hoặc tái nhập cảnh, đơn giản chỉ là những phản ứng thông thường khi quay lại quê nhà sau định cư, học ở nước ngoài, hoặc du lịch ở nước ngoài. Đó là một giai đoạn tình cảm và tâm lý của sự tái điều chỉnh, tương tự như điều chỉnh ban đầu của bạn để sống ở nước ngoài.
Cả 2 loại sốc trên, nhân vật nằm trong hoàn cảnh sốc này đều có những triệu chứng có thể dao động từ cảm giác như không ai hiểu mình, hoặc từ cảm giác hoảng sợ rằng bạn sẽ mất một phần bản sắc của bạn nếu bạn không có một lối thoát để theo đuổi lợi ích mới mà nền văn hóa mới hoặc cũ đã gây ra ở nước ngoài khi bạn đến, hoặc ở trong nước sau khi trở về. Từ đó, bạn sẽ có những phản ứng tích cực, hoặc tiêu cực với môi trường xã hội làm bạn sốc. Nó sẽ dẫn đến những kết quả khác nhau, thành công hoặc thất bại.
PHÂN LOẠI
Có 2 loại sốc văn hóa mà bất kể ai đã từng đi du học rồi về lại quê hương sẽ luôn nằm trong tình trạng này.
1. Sốc văn hóa: hay còn gọi là sốc văn hóa xuôi - culture shock - khi đi du học, định cư dù người đi du học có chuẩn bị đầy đủ những hiểu biết về văn hóa của quốc gia mà họ đến du học cũng bị sốc như thường. Sốc này là sốc thực tế sống và làm việc thực tế với cộng đồng văn hóa đang du học. Vì suy nghĩ, hành động và lối sống thực tế va chạm hoàn toàn khác nhau. Người có chuẩn bị sẽ hòa nhập dần, chứ không bị hòa tan, và chuẩn bị trở thành công dân toàn cầu - international citizen. Người chưa hoặc không chuẩn bị điều này thì, hoặc là hòa tan, hoặc là thất bại vì trầm cảm, tự kỷ, và mặc cảm yếu thế thất bại.
Biểu đồ chữ W dành cho sốc văn hóa khi đi du học, du lịch và trở về. Nó gồm culture shock và reverse culture shock
2. Sốc văn hóa ngược - reverse culture shock: Đây là loại sốc văn hóa của những du sinh trở về lại quê nhà, dù ít hay nhiều đều bị, dù họ có hòa nhập với văn hóa khác và thành công, nhưng về lại quê hương làm việc, họ vẫn cứ bị sốc do cách làm việc xưa cũ, không hợp thời với một xã hội tiên tiến mà họ đã du học. Hoặc họ chấp nhận quay về nếp cũ để sống và làm việc, dù nó kém hiệu quả, và cuối cùng họ không thể đưa cộng đồng lạc hậu trở thành văn minh của quê hương mình thoát được tư tưởng bảo thủ, kém văn minh, tỷ lệ này khoảng 10%. Hoặc họ bị bật bãi chơi của hệ thống lạc hậu này để tìm một nơi khác văn minh hơn, năng động hơn và khai phóng hơn để làm việc, tỷ lệ này khoảng 90%.
MỘT CUỘC TRƯỜNG CHINH CHUYỂN ĐỔI
Tất cả các quốc gia chậm tiến trên thế giới đều trải qua hàng ngàn năm tồn tại, không thể phát triển là vì văn hóa nền lạc hậu dẫn đến tư duy chính trị lạc hậu của chính khách, hình thành nên một nền văn hóa công sở lạc hậu và cường quyền. Mặc dù, các chính khách ở các quốc gia lạc hậu này đã cố gắng thực hiện khai dân trí bằng con đường du học, để những tinh hoa này trở về gầy dựng quê hương, nhưng chính khách e sợ cải tổ chính trị, nên văn hóa công sở không thể thay đổi, và hậu quả là, những du sinh về lại quê nhà bị sốc văn hóa ngược.
Quá trình cải tổ một quốc gia lạc hậu là một quá trình đấu tranh cam go và khốc liệt giữa cái mới hợp thời, mạnh về sức mạnh mềm - soft power - nhưng yếu thế về sức mạnh cứng - hard power. Hầu hết sức mạnh cứng của chính quyền luôn thắng thế trong hàng chục năm đến hàng trăm năm, và cuối cùng, các quốc gia đã lạc hậu lại càng lạc hậu. Đây cũng là kẽ hở để các cường quốc sử dụng quyền tự do dân chủ thực sự của nhân loại để làm những cuộc cách mạng dân chủ tự do ở các quốc gia lạc hậu. Nhưng các du sinh, những người đã được đi du học, họ chưa chuẩn bị đủ bản lĩnh cho một con người toàn diện, nên các chính khách ít học, bảo thủ và tham lam ở các quốc gia lạc hậu dù mới, hay cũ cuối cùng cũng chiến thắng trong các cuộc cách mạng dân chủ tự do, và các quốc gia lạc hậu này vẫn mãi lạc hậu, vì sau chiến thắng nhọ không biết dựng xây mà chỉ biết phá, và thu vén cho lợi ích cá nhân. Chúng ta dễ dàng thấy ở Bắc Hàn, Bắc Phi Trung Đông và cả ở Việt Nam. Đây là bi kịch của các quốc gia có nền văn hóa nô dịch, lạc hậu làm nên nền chính trị nô dịch.
Cuộc đấu tranh giữa văn hóa hòa nhập tiên tiến và văn hóa xưa cũ, lạc hậu ở các quốc gia chậm tiến là một cuộc trường chinh đòi hỏi nhiều thế hệ, nhiều thế kỷ, thậm chí cả máu và nước mắt của cả một dân tộc. Không dễ dàng khi cái cũ luôn đi theo quyền lợi của quyền lực cứng. Vì, thay đổi tâm tính của một con người đã khó, thì việc thay đổi một cộng đồng văn hóa lạc hậu không chỉ tính bằng thập niên mà phải bằng thế kỷ, thậm chí nhiều thế kỷ, kể cả xương máu!
Phương tây cũng đã phải trải qua hàng ngàn năm với chiếm hữu nô lệ, với phong kiến quân chủ chuyên chế, với bao cuộc cách mạng dân chủ, nhưng chỉ có dân chủ tư sản mới làm được cách mạng xã hội tốt nhất, và từ đó mới có cách mạng công nghiệp, và cách mạng tri thức hôm nay.
Trên thế giới, duy chỉ, Hoa Kỳ, Gia Nã Đại , Nhật Bản, Úc, Tân Tây Lan, Đài Loan, Hàn Quốc và Tân Gia Ba là những vùng đất mới, có tinh hoa được ươm mầm từ phương Tây đi tìm vùng đất mới để làm nên cuộc cách mạng xã hội theo kiểu dân chủ tư sản thành công. Họ cùng với các quốc gia khai phóng tư tưởng đang là đầu tàu cho những cuộc khai hóa nhân loại, và Miến Điện đang là tấm gương cho thế giới lạc hậu noi theo trong thế kỷ XXI này.
GIẢI PHÁP
Giải pháp duy nhất của vấn nạn sốc văn hóa và hậu quả của nó duy nhất có thể là, chính quyền cần biết sử dụng nhân tài, và có chính sách phù hợp không chỉ trong nước mà cả ngoại giao. Về phía cá nhân sốc văn hóa cũng phải biết điều chỉnh phù hợp với môi trường xã hội.
Hòa nhập bằng giải pháp chứ không hòa tan trong văn hóa để trở thành công dân toàn cầu
Chính sách ấy không vì bất kỳ một giai cấp hay một đảng phái chính trị nào, mà vì một quốc gia dân tộc tự lực, tự cường. Nó cần một chính quyền có tư duy khai phóng, và vì cái chung hơn là cái riêng. Muốn có giải pháp, việc không chỉ là ở một ban ngành của xã hội, mà tất cả các ban ngành cùng nhau làm việc trên cơ sở một dự án cả về giáo dục, pháp luật, văn hóa, v.v... có tính triết học chứ không đơn giản chỉ đưa du sinh đi rồi mong họ về, nhưng khi họ về lại bắt họ làm theo điều sai quấy, để rồi than thở chảy máu chất xám như chính quyền đã từng vài chục năm qua.
Vấn đề của người bị sốc văn hóa xuôi hay ngược cần phải có hành động tích cực để chính quyền và cộng đồng lạc hậu thấy được họ lạc hậu, nếu họ thực sự lạc hậu. Người bị sốc văn hóa cũng phải nhìn thấy mình chưa đủ hoặc chưa có hành vi văn hóa đúng ở chỗ nào để kịp thời chỉnh sửa, nhằm hòa nhập và truyền bá văn hóa của mình cho cộng đồng mình đang sống, chứ không nên phản ứng tiêu cực.
KẾT
Sốc văn hóa là một vấn đề rất lớn của các quốc gia chậm tiến. Nó cần sự cảm thông, hợp tác và hòa giải của cả 2 phía: chính quyền và công dân có liên quan, nhằm đưa ra chính sách và văn hóa hòa nhập, khai phóng, chứ không phải triệt tiêu lẫn nhau.
Du học hoặc du lịch không chỉ học hỏi về khoa học kỹ thuật, mà còn học rất nhiều và truyền bá rất nhiêu về các nền văn hóa khác nhau đến thế giới ta đang sống. Nó biến ta thành công dân toàn cầu, để ta dễ hòa nhập bất cứ môi trường làm việc khắc nghiệt nhất, mới lạ nhất, chứ không phải để ta trở thành kẻ bị cô lập.
Asia Clinic, 11h00' ngày thứ Ba, 02/12/2015
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét